Քրիստոնյա հպատակների համար սահմանվում են օրենքներ,
հատուկ գրքում, որը կոչվում էր «Կանունի րայա»։
Ըստ այդ օրենքների, հայերը
թուրքերի հետ միևնույն թաղում ապրելու, թանկարժեք իրեր կրելու, գեղեցիկ հագնվելու, թամբած ձի հեծնելու և, որն ամենակարևորն է, զենք կրելու, անգամ սուր դանակ պահելու իրավունք չունեին։
Ոչ միայն հայերը, այլ նաև բոլոր հպատակ քրիստոնյաները ինչպես
զենք կրելու, այնպես էլ որպես զինվոր բանակում ծառայելու իրավունք
չունեին:
Զինվոր տալու փոխարեն, այլադավանները Թուրքիայում վճարում էին
զինվորական տուրք։ Հայերը այդ հարկը տուգանք էին համարում։ Այս հարցը երկար քննարկվեց և ի վերջո ՝ 1856 թ. փետրվարի 18-ի սուլթանական
հրովարտակը 17-րդ հոդվածով հայտարարեց, որ վերջնականապես
հաստատվում է քրիստոնյաների զինվորական ծառայության պարտքն ու իրավունքը։Առաջին տարում` 1857 թ., պետք է զորակոչվեր 3500 մարդ, իսկ
հաջորդ տարիներին զորակոչիկների քանակը, իբրև թե, պետք է հասցվեր
25000֊ի։
1877 թ. նոյեմբերին, ռուս–թուրքական պատերազմի ժամանակ, սուլթան
Համիդի հրամանը զենքի կոչեց 17-45 տարեկան հպատակ քրիստոնյաներին:
Հայերի զինվորական
ծառայության հարցը բարձրացավ։ Պաշտոնապես առաջարկվեց Կ.Պոլսի
հայերից երկու գունդ ստեղծել, յուրաքանչյուրում` 100-200 զինվոր:
Ռուս–թուրքական պատերազմի ժամանակ թուրքական զորքերի հրամանատար Մուխթար փաշան բողոքում էր իր զորքերից և հատկապես` քրդերից, նրանց համարում էր իր պարտությունների հիմնական պատճառը, որովհետև հենց որ կողոպուտի հարմար առիթ էր լինում, նրանք հարձակվում
էին խաղաղ բնակավայրերի ու տների վրա` թալանի նպատակով։
Ռուս-թուրքական հաջորդ պատերազմը սկսվեց 1878թ. ապրիլի 12֊ին։ Հայերը ռուսական զորքերին ռազմական գործողությունների ընթացքում աջակցում էին։ Այդ նպատակով, նախքան պատերազմը, նաև պատերազմի ընթացքում կազմավորվեցին հայկական կամավորական ջոկատներ։
• Պատերազմի սկիզբը
Կովկասյան ճակատում հարձակողական գործողությունները պետք է ընթանային երեք հիմնական ուղղություններով: Գլխավոր հարվածը պետք է հասցներ կորպուսի կենտրոնական զորախումբը` Ալեքսանդրապոլ (Գյումրի)-Կարս-Կարին ուղղությամբ` հայ զորավարներ Միքայել Լոռիս-Մելիքովի և Հովհաննես Լազարևի գլխավորությամբ: Անցնելով սահմանը և արագ առաջանալով` ռուսները գրավեցին Արդահանը և ապա պաշարեցին Կարսի բերդը։ Փայլուն հաջողությունների հասավ գեներալ Տեր Ղուկասովի Երևանյան 13000֊անոց զորախումբը։ 1877թ. ապրիլի 15-ին Տեր-Ղուկասովի զորախումբն արշավեց Բայազետի վրա: Լսելով հարձակման մասին Բայազետի գավառի կառավարիչ Ալի Քեմալ փաշան, շտապ նահանջեց Տեր-Ղուկասովի զորաջոկատն անարգել մտավ Բայազետ: Այնտեղ թողնելով շուրջ 1500 զինվորներից կազմված կայազոր՝ գեներալն իր հիմնական ուժերով շարունակեց առաջխաղացումը և գրավեց Դիադինը,Ղարաքիլիսան (ներկայիս՝ Վանաձոր) ու Վաղարշակերտը (Ալաշկերտ)։
• Տեր-Ղուկասովի զորաջոկատի նշանավոր նահանջը
Ռուսական զորքերի անհաջող գործողությունների հետևանքով հունիսի 15-ին Տեր-Ղուկասովը գլխավոր հրամանատարությունից նահանջելու (հետ գնալու) կարգադրություն ստացավ: Թուրքական բանակի, քրդական ջոկատների միջով նահանջը սխրանք էր։ Տեր-Ղուկասովի՝ առջև ծառացած խնդիրն ավելի էր բարդանում այն պատճառով, որ Ալաշկերտի հովտի հազարավոր հայեր, տեղեկանալով նահանջի մասին, ցանկություն հայտնեցին անցնել սահմանը։LikeForwardCopyReportՇուրջ 10 օր ու գիշեր ձգվեց Երևանյան ջոկատի ոդիսականը։ Տեր-Ղուկասովի ջոկատը (այդ թվում` 600 հիվանդ ու վիրավոր) հազարավոր հայ ընտանիքների հետ, առանց կորստի անցնելով ավելի քան 200 կմ, հատեց ռուսական սահմանը։